Her ürüne uygun tek bir tedarik zinciri yapılanmasının olup olmadığı sorusu sıklıkla gündeme gelmektedir. Ne yazık ki tüketici olarak hayatımızı çevreleyen ürünler gibi örgütsel pazarlarda da yer alan ürünler basit ya da karmaşık olabilmektedir. Ürün hayat eğrisi analizi tedarik zinciri operasyonlarını yapılandırma ve yürütmede daha fazla kullanılmaktadır. İlk başta vurgulamamız gereken nihai tüketici pazarında yer alan tamamlanmış ve satışa sunulan ürün ile örgütsel pazarlarda hammadde, yarı mamul ve hazır parçayı birbirine karıştırmamaktır.. Örgütsel ve nihai tüketici pazar dinamikleri birbirlerinden oldukça farklıdır.
Nihai tüketici pazarında ürün tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarının tatmin edilmesi üzerine kuruludur. Ürün çeşitliliği, müşteri segmentlerindeki artış, ürün hayat eğrisi etkileri ve stratejik uygunluk arayışları işletmeleri hayli zorlamaktadır. Bu nedenle rekabette tek başına çekirdek (öz) ürün yeterli olmamaktadır. “Öz (çekirdek) ürün” anlayışından “genişletilmiş ürün” anlayışına geçişte işletme süreçlerinin yeniden yapılandırılması kaçınılmazdır. Genişletilmiş ürün anlayışında üretim perspektifinden pazarlama perspektifine belirgin bir biçimde kaymayı gözlemleyebiliriz. Günümüzde sadece imalat noktasında ana ve alt tedarikçi ilişkileri yeterli olmamakta ürünün hedef pazar başarısında ürünle birlikte verilen tüm hizmetler büyük rol oynamaktadır. Satılan ürünle ilgili tüm perakende yapılanmasından (bayilik, garanti sisteminden tamir-bakım hizmetlerine varıncaya kadar) müşteri ilişkilerine uzanan geniş bir yapılanma gerektirmektedir.
Ürün Hayat Eğrisi ve Tedarik Zinciri Operasyonları
Ürün hayat eğrisi aşamaları gerek üretim gerekse pazarlama açısından belirsizlik ve risklerle doludur. Özellikle ürünün içerisinde yer alan alt bileşenler noktasında dışarıdan temin edilen malzemelerin niteliği ve miktarı önem taşımaktadır. Bu alt parça ve malzemelerin mevcut ve/veya yeni tedarikçilerden ne ölçüde karşılanıp karşılanamayacağı konusu sorgulanmaktadır.
Giriş Aşaması : Ürünler yeni ve başlangıç dönemindedir. Pazar biçimlenmektedir. Tedarik zincirleri şekillenmektedir. Baskın bir tedarik zinciri modeli henüz yoktur.
Büyüme Aşaması : Pazar genişlemiştir. Pazar lideri ve kazananlar belirginleşmeye başlamıştır. Tedarik zinciri yapıları yeni yeni oluşmaktadır.
Olgunluk Aşaması : Talebin hızlı büyümesi durmuştur. Tedarik zinciri ürünler üzerinde etkisi artmıştır. Ürün özellikleri rakipler arasında ortaktır. Belirli pazar segmentleri için odak (niche) pazar stratejileri ve buna uygun tedarik zinciri tasarımı başlamıştır.
Düşüş Aşaması : Talep sonlanmaktadır ve sektör konsolide olmaktadır. Bazı oyuncular ürün veya tedarik zincirini canlandırmaya yönelik girişimlerde bulunmaktadır. Birçok oyuncu ise pazardan hızla çıkmaktadır.
Mevcut ve Yeni Tedarikçi İlişkileri Açısından Değerlendirmeler
Her sektörün kendine özgü dinamikleri bulunmaktadır. Uzay ve havacılık ve otomotiv gibi sektörlerde yeni bir tedarikçiyi devreye alma ve işbirliği oluşturma arayışları uzun dönemli çalışmalarla mümkün olabilmektedir. Tedarikçi adayları çok sıkı bir biçimde araştırılmakta, imalat yetenekleri başta kalite olmak üzere ve sürdürülebilirlik konusunda kapsamlı analizler yapılmaktadır. Seri üretim yapılan iş kollarında tedarikçiden kaynaklanan kötü sürprizlere tolerans gösterilmemektedir. Dolayısı ile bu gibi sektörlerde tedarikçiler temin edilen ürünün kritiklik derecesine bağlı olarak uzun dönemli çalışabilme perspektifinde değerlendirilmektedir.
Ürün hayat eğrisi ile ilgili olarak uzay ve havacılık gibi proje bazlı uzun dönemli kontratlarla belirlenen pazar yapılarının egemen olduğu spesifik sektörlerden bağımsız bir biçimde mevcut ve yeni tedarikçi ilişkileri temelinde şu şekilde olacaktır.
Temel anlayış ürün hayat eğrisindeki dalgalanmalara paralel bir biçimde tedarikçilerden temin edilen malzeme miktarlarının dalgalanma göstermesi ve buna uygun bir planlamanın ve sözleşmenin var olup olmadığıdır.
Başlangıç aşamasında talebin belirsizliği, satışların düşüklüğü doğal olarak tedarikçiden temin edilen malzeme miktarının da az olmasını gündeme getirecektir. Tedarikçi, gelecekteki siparişlerin sıklığını ve miktarsal dalgalanmayı göremediğinde ona uygun bir hazırlık ve planlama yapması söz konusu olamayacaktır. Bu evrede alıcı hiç bir zaman miktar garantisi veremez. Bu durum ilk defa yürütülen bir alıcı –tedarikçi ilişkisinde kuşkulara neden olacaktır. Özellikle yeni tedarikçiler verilen siparişi ve sürekliliğini riskli bir şekilde algılayabilir. Tedarikçi tesisinde verilen siparişin üretim kapasitesinin çok altında olması başka işlere öncelik verilmesini gündeme taşıyabilir. Diğer taraftan maliyet ve termine uyum konusunda hassasiyetler uyumda pürüzler yaşanabilir.
Hızlı büyüme döneminde ise tedarikçi alıcıdan gelen yüksek miktarda siparişe sevinmekle birlikte üretim kapasitesi açısından zorluk yaşayabilir. Yeni makine-teçhizat yatırımı, ek personel ve vardiya sayısının artırılması gibi seçenekler değerlendirilir. Eğer kapasite kısıtları var ise gelen sipariş tam zamanında ve doğru miktarda karşılanmayabilir. Kalite sapmaları ise en istenmeyen durumdur. Alıcının aynı iş için ilave bir tedarikçiyle çalışma zorunluluğu doğabilir. Bu durum satın alma departmanı başta olmak üzere ilgili birimlerin yeni bir tedarikçi araştırması, seçimi ve değerlendirme çalışması ile devam edecektir. T1 + T2 …ne şekilde devam edeceği tam olarak bilenemeyebilir. Diğer taraftan tedarikçiler siparişin tamamını neden kendilerinin alamadıkları konusunda şüpheye düşebilirler.
Yukarıda özeti yayınlanan bu yazının tümünü Satınalma Dergisi Nisan 2015 sayısında bulabilirsiniz.!
